लोकसंख्या

जागतिक लोकसंख्या म्हणजेच एकूण मानवी लोकसंख्या होय. इ.स. २०१७च्या सुरुवातीला जागतिक लोकसंख्या 8,112 अब्ज झाली आहे.भारताची लोकसंख्या सुमारे 1 अब्ज 34 कोटी एवढी आहे.मुंबई व कोलकाता ही आपल्या देशातील सर्वात जास्त लोकसंख्येची शहरे आहेत. ठाणे जिल्हा हा देशातील सर्वात जास्त लोकसं़या असलेला जिल्हा आहे.देशाच्या इतर राज्यांमधून नोकरी, दैनंदिन रोजीरोटी, शैक्षणिक संधी आदी कारणांसाठी मोठय़ा प्रमाणावर स्थलांतरण झाले आहे. 1991-2001 मध्ये दक्षिणेतील चारही राज्यातून मुंबईत येणाऱ्यांचे प्रमाण घटले आहे. प्रमाण वाढले आहे ते उत्तर प्रदेश, बिहार राज्यातून येणाऱ्यांचे. 1991-2001 दशकात मुंबईची नैसर्गिक वाढ होती 61 टक्के. स्थलांतरणामुळे 43.7 टक्के. “लोकसंख्या ही मुंबईची नेहमीच दंडदेवता ठरली आहे. पण मुंबई म्हणजे काही केवळ आकडे नव्हे. संख्याशास्त्राचा संच नव्हे पण मुंबई म्हणजे शहरातील लोक, जनसामान्य.” असे म्हणले जाते. जन्मप्रमाण, मृत्यूप्रमाण, स्थलांतरण वाढीनुसार लोकसंख्या, स्त्री-पुरुष संख्येतील चढउतार होत असतात. मुंबई ही भारताची व्यापारी राजधानी व औद्योगिक क्षेत्रातील सर्वात मोठे केंद्र आहे. हे सर्वमान्य आहे. ...

लोकसंख्या वाढीचा दर आटोक्यात आणण्यासाठी दुसरे लोकसंख्याविषयक धोरण जाहीर करण्यात आले. पार्श्वभूमी संपादन इ.स.१९९३ साली एम. एस.  स्वामीनाथन  यांच्या अध्यक्षतेखाली एक समिती नेमण्यात आली. या समितीने आपला अहवाल १९९४मध्ये सादर केला व त्यानुसार पुढे २००० सालचे लोकसंख्या धोरण ठरविण्यात आले. महत्त्वाची उद्दिष्टे संपादन अल्पकालीन उद्दिष्ट - संततीनियमनासाठी आवश्यक साधनांचा पुरवठा करणे. आरोग्याच्या पायाभूत सुविधा एकात्मिक सेवा पुरविणे मध्यकालीन उद्दिष्ट - प्रत्येक जोडप्याला दोन मुले यासाठी प्रोत्साहन देणे दीर्घकालीन उद्दिष्ट - लोकसंख्येचे २०४५ पर्यंत स्थिरीकरण करणे शिफारशी संपादन १४ वर्षांपर्यंतच्या मुला-मुलींना प्राथमिक शिक्षण मोफत आणि सक्तीचे करावे. शाळेतील गळतीचे प्राथमिक व माध्यमिक स्तरावरील प्रमाण २० टक्क्य़ांपेक्षा कमी आणावे. जननदर नियंत्रणासाठी व संतती नियमनासाठी याबाबत सामान्य लोकांना माहिती देण्यासाठी विशेष व्यवस्था निर्माण करावी. फक्त दोन मुले असलेल्या व निर्बीजीकरण करून घेतलेल्या दारिद्य्ररेषेखालील दाम्पत्यांच्या नावे ५००० रुपयांची विमा पॉलिसी उघडावी. १८ वर्षांपेक्षा उशिरा विवा...

लोकसंख्या म्हणजे एका ठरावीक भौगोलिक प्रदेशात राहणाऱ्या लोकांची संख्या. सध्या जगभरातील वेगाने वाढणारी लोकसंख्या अनेक देशांसाठी एक गंभीर समस्या बनली आहे. विशेषतः भारतासारख्या विकसनशील देशांमध्ये, लोकसंख्येच्या वाढीचा परिणाम सामाजिक, आर्थिक आणि पर्यावरणीय पातळीवर दिसून येत आहे. या लेखात आपण लोकसंख्या वाढीची कारणे, तिचे परिणाम आणि त्यावरील उपायांविषयी माहिती घेऊ.             लोकसंख्या वाढीची कारणे 1. वैद्यकीय सेवांमध्ये प्रगती: आधुनिक वैद्यकीय सेवांच्या उपलब्धतेमुळे मृत्यू दर कमी झाला आहे आणि जन्मदरात वाढ झाली आहे. यामुळे लोकसंख्या झपाट्याने वाढत आहे. 2. अशिक्षितपणा: शिक्षणाचा अभाव हा लोकसंख्या वाढीमागील प्रमुख कारण आहे. विशेषतः महिलांमध्ये शिक्षण नसल्यामुळे कुटुंब नियोजनाचे महत्त्व समजले जात नाही. 3. कुटुंब नियोजनाची कमतरता: अनेक ठिकाणी कुटुंब नियोजनाच्या साधनांची अनुपलब्धता किंवा त्याबाबतची जागरूकता नसल्यामुळे लोकसंख्या वाढत आहे. 4. सामाजिक आणि धार्मिक विश्वास: काही समाजांमध्ये जास्त मुलांना जन्म देणे हे सामाजिक प्रतिष्ठेचे लक्षण मानले जाते. या परंपरागत विचार...